Студијата за однесувањето поврзано со здравјето кај децата од училишна возрас
т (HBSC – Health Behaviour in School Aged Children Study) e меѓународна лонгитудинална студија која се спроведува секоја четврта година, во 51 земја од Европа, Северна Америка, Канада и Русија, во соработка со Светската здравствена организација (СЗО). Иницирана во 1982 година, од три земји (Англија, Финска и Норвешка), студијата прераснува во главен извор на податоци за здравјето на младите од Европа.
Цел на студијата е стекнување нови увиди и подобро разбирање на однесувањето на младите, нивното здравје и добросостојба, поврзано со социјалните контексти во кои живеат: семејство, училиште, врсници и социо-економски статус. Во рамки на HBSC студијата на здравјето му се приоѓа во најширок смисол—како емотивна, физичка, биолошка и социјална добросостојба—не само како состојба на отсуство на болест. На здравјето се гледа како на главен ресурс на животот и претпоставка за добросостојба и квалитетен живот на човекот во заедницата. Оттука, здравјето сè почесто се зема како мерка за развој на заедницата, за намалување на сиромаштијата, социјалната нееднаквост и дискриминацијата, но и како знак на поврзаност, разбирање и соработка меѓу луѓето. Податоците од студијата, меѓу другото, продонесуваат кон развојот на поефикасни политики и практики за унапредување на состојбите врзани со здравјето на младите, на национално и меѓународно ниво.
Истражувањето се спроведува со стандарден прашалник што го изготвуваат и користат сите земји членки. Со добиените податоци се спроведуваат меѓународни компаративни анализи, како и национални студии за однесувањето, факторите на ризик, трендовите и контекстите поврзани со здравјето на младите. Во рамки на меѓународната мрежа работат повеќе работни и фокус групи, директно врзани со темите опфатени во прашалникот
The Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) research network is an international alliance of ~350 researchers, from 51 countries, who collaborate on the cross-national survey of school students: the HBSC study. Every four years, for the past 30, we have collected data on 11-, 13- and 15-year-olds’ health and well-being, social environments and health behaviours.
In doing so the HBSC study provides a rich source of data that shows how young people’s health changes as they move from childhood, through adolescence into adulthood. Members of the HBSC research network and stakeholders at national and international levels, use our data to monitor young people’s health, understand the social determinants of well-being, and determine effective health improvement interventions. Those working in child and adolescent health view HBSC as an extensive databank and source of multidisciplinary expertise, which can: support and further their research interests, lobby for change, inform policy and practice, and monitor trends over time.
Историја на студијата во Република Северна Македонија / The history of the study in North Macedonia
Истражувањето за однесувањето поврзано со здравјето кај децата на училишна возраст (11, 13 и 15 години) во Република Северна Македонија, го спроведува истражувачки тим, со кој раководи главен истражувач. Првото македонско истражување е спроведено во 1998 година, а потоа следеа и истражувањата во 2002, 2006, 2010, 2014, 2018 и 2022 година. Со сите досегашни истражувања (секое со примерок од околу 5000 ученици, до 1800 во секоја возрасна група, со два наставни јазика, македонски и албански), во својство на главен истражувач раководеше м-р Лина Ќостарова Унковска, од Центарот за психосоцијална и кризна акција.
Истражувањето во Македонија ги следи однесувањата и животниот стил на децата и младите во различни и променливи животни услови, споредувајќи ги со децата од другите региони во светот, во крос-национални, компаративни анализи на податоците. Студијата ја истражува улогата на семејството, врсниците и заедницата во градењето на здрави животни стилови, поттикнувајќи го интердисциплинарниот приод кон здравјето како целина од поврзани фактори на влијанија. Истражувањето се бави и со детерминантите на ризичното однесување кај децата и младите во Северна Македонија, придонесувајќи кон креирање на поефикасни и порелевантни политики, стратегии и програми за заштита и унапредување на нивното здравје, што е од особена важност во контекст на зголемена социјална, економска и политичка нестабилност во Р. Северна Македонија. Со дисеминација на резултатите истражувачкиот тим има за цел да го поттикне дијалогот помеѓу истражувачите и креаторите на политики, за навремено поставување и следење на националните приоритети поврзани со здравјето на младите.
Republic of North Macedonia has joined the HBSC study in 2002, after piloting it in 1998. Since then, a research cycle has been conducted every four years by a team of researchers, coordinated by Lina Kostarova-Unkovska, the PI for North Macedonia, director and founder of the Center for Psychosocial and Crisis Action. Each cycle of the study has been planned on a national representative sample of around 5000 students age 11, 13 and 15 years (up to 1800 students of each age group), in two languages of instruction – Macedonian and Albanian.
The HBSC is a school-based survey with data collected through questionnaires administered in the classroom. Preparation for the field work and the data administration is carried out over a period of ten-twelve months. The last HBSC survey has been carried out in the course of September, 2013 – September, 2014.
The study aims at increasing the understanding of the patterns of health in Macedonian school children placed in an international context through comparisons with other countries in Europe and North America, as well at presenting the trends in youth health in North Macedonia. It also aims to disseminate findings on national priority health issues to key end-users. It also contributes to the information base and to policy decisions on Macedonian school-children’s health and well-being, especially under conditions of increasing social, economic and political instability in the society.